Hào Khí Của Võ Tây Sơn

Thực vậy, chỉ riêng triều Tây Sơn đã có biết bao nữ tướng sánh cùng các đấng tu mi nam tử cung kiếm ngày đêm trên yên ngựa dọc ngang chốn sa trường. Tiêu biểu như đốc tướng Bùi Thị Xuân người làng Xuân Hòa, nay thuộc xã Bình Phú, huyện Tây Sơn, hay là nữ tướng Trần Thị Lan (hiệu Ngọc Yến), người thôn Trường Định, huyện Tuy Viễn (em bà Trần Thị Huệ – vợ Nguyễn Nhạc)…

Đối với vùng đất Bình Định, lịch sử ra đời của võ học có từ khoảng thế kỷ XV, XVI với hai thế quyền và roi. Sau đó, có thêm các thế đòn và binh khí mới như Song sĩ, Đao, Kiếm, Siêu, Thương, Xà mâu, Đinh ba, Bừa cào, Lăng, Khiên, Song chùy, Dây xích, Cung, Ná, Nỏ… Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, võ Tây Sơn Bình Định cũng có lúc thịnh - suy, nhưng rực rỡ nhất có lẽ là thời Tây Sơn Tam kiệt.

Trước khi nói đến võ Bình Định, có lẽ chúng ta cần biết thêm về nghề buôn trầu ở đây. Có vẻ như không có sự liên quan gì nhưng đó chính là một lý do rất quan trọng để giữ lửa cho “nghiệp” võ Bình Định. Đó là vì trước đây, Bình Định là vùng đất có truyền thống về nghề buôn hàng chuyến, trong đó trầu là một trong những món hàng rất được nậu nguồn ưa chuộng. Những chuyến hàng thường đi dài ngày qua những địa hình đồi núi hiểm trở, luôn xuất hiện nạn cướp đường vì vậy, ai ai cũng phải ra sức luyện tập để bảo vệ hàng hóa của mình. Nối tiếp truyền thống của Ông nội – Hồ Lang, và cha là Hồ Phi Phúc, anh hai Nhạc (tức Nguyễn Nhạc) cũng theo nghề buôn trầu nguồn, chính vì giỏi võ nghệ và có chí do đó ông đã tập hợp được một đội quân tài giỏi để vùng lên khởi nghĩa dưới ngọn cờ Tây Sơn.
Sau khi Nguyễn Ánh lên ngôi lấy hiệu là Gia Long, võ Tây Sơn dần dần bị thu hẹp và chỉ còn hoạt động ở qui mô nhỏ hẹp - gia đình, trống trận Tây Sơn cũng không còn được ầm vang, rền rã trong các dịp đại lễ nữa. Nhưng đến năm 1867 - thời vua Tự Đức, đứng trước nạn ngoại xâm (quân Pháp xâm chiếm nước ta), vua cho mở trường thi Hương võ Bình Định tại thôn An Thành, tổng Thời Đôn, huyện Tuy Viễn, phủ An Nhơn (nay là thôn An Thành, xã Nhơn Lộc huyện An Nhơn, Bình Định), nhằm tuyển chọn võ nhân. Đến thời vua Hàm Nghi, một lần nữa võ Bình Định lại có dịp giúp nước dưới chiếu Cần Vương, được chỉ huy bởi người con Bình Định - Mai Xuân Thưởng.

Ngày nay, tuy không còn được trực tiếp chứng kiến những sự kiện lịch sử nhưng mỗi khi xem võ nhân Bình Định trỗi điệu trầm hùng của nhạc võ Tây Sơn, những đòn roi dứt khoát, nhanh, gọn của những cô gái duyên dáng, chúng ta như cảm nhận đâu đó khí thế hừng hực của một thời, của những nữ tướng, của những anh hùng góp máu xương gìn giữ quê hương tươi thắm cho hôm nay.

Bản tin số 12/2006