Lên non chếnh choáng men rừng

Cũng như các dân tộc thiểu số ở các vùng khác, người Bana, người Hre Hoài Ân làm rượu cần từ sản vật sẵn có như mì, ngô, gạo, nếp nấu chín và ủ với men làm từ lá, rễ cây rừng trong một vật dụng làm từ đất nung được gọi là ché. Tùy theo số lượng mà người làm rượu có thể dùng ché to hoặc ché nhỏ. Làm rượu cần của người Bana, người Hre hoàn toàn dựa vào kinh nghiệm chứ không cân đo đong đếm lượng men, lượng bột cụ thể. Rượu ngon hay dở là phụ thuộc vào tài khéo tay của người làm rượu khi tạo men và ủ rượu. Thường thì, một ché rượu đem ra dùng được là phải có thời gian ủ lên men từ 10 đến 15 ngày hoặc lâu hơn. Một ché rượu ngon đối với người thưởng ngoạn phải là có mùi thơm, vị đắng và ngọt; người uống cảm thấy cay nồng đầu lưỡi, ngọt ngọt nơi cổ.

Uống rượu cần không bao giờ dùng ly, dùng chén mà dùng cần làm bằng cây dương xỉ, cây giang được thông 2 đầu. Khi uống cắm cần vào ché, ngồi vít cần vừa tầm mà uống. Uống rượu đúng nghĩa là một tập tục đẹp, giàu bản sắc của nhiều dân tộc. Nếu người dưới xuôi “chén rượu, cơi trầu mở đầu câu chuyện” thì người miền núi uống rượu là để giãi bày tâm sự, biểu lộ tình cảm giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên và thế giới tâm linh huyền ảo. Và đặc biệt uống rượu cần được xem như một đặc trưng rất riêng trong đời sống văn hóa vùng miền ở từng cư dân miền núi. Người Bana, người Hre uống rượu cần trở thành phong tục truyền thống lâu đời, là một sinh hoạt đông vui, mang tính chất cộng đồng cao, có tính văn hóa nghệ thuật quần chúng rộng rãi. Tùy theo hoàn cảnh, nội dung sinh hoạt mà việc tổ chức uống rượu cần có khác nhau. Người Bana, người Hre Hoài Ân tổ chức uống rượu cần tại nhà của mỗi gia đình trong các trường hợp gặp người thân, về nhà mới, lễ cưới, lễ đặt tên con; uống dưới cây nêu khi có lễ tạ ơn, lễ hội ăn trâu cầu phúc. Đặc biệt uống rượu cần tại nhà rông của dân tộc Bana trong các dịp mừng chiến công, mừng khách đến thăm làng, mừng kỷ niệm những ngày lịch sử hay lễ hội dân gian, Tết cổ truyền là một điểm đặc sắc khó phai mờ trong lòng mọi người nếu đã có dịp chứng kiến. Bởi vì, người Bana khi tổ chức uống rượu cần tại nhà rông, không bao giờ chỉ có một gia đình, một vài ché rượu mà luôn luôn có tất cả các gia đình trong làng tham gia. Mỗi khi có dịp lễ hội, mỗi gia đình chọn cho mình một vài ché rượu ngon nhất để đem đến nhà rông. Khi có lệnh của Già làng, thông qua tiếng trống Pơ nưng, hay tiếng cồng chiêng trầm hùng vang vào vách núi, dội vào vách đá, bay lên ngọn cây, mời gọi làng gần làng xa, vọng về các nóc nhà sàn trong làng thì các gia đình mang rượu đến nhà rông. Hũ rượu cúng các Yang trời, ma đất là hũ rượu thiêng được Già làng mời những người cao niên và những người khách lạ uống phép. Rồi sau đó các gia đình tự cắm cần, đổ nước vào ché rượu nhà mình lần lượt mời khách của làng, mời bạn bè, thân hữu. Người này uống xong được người khác mời uống tiếp. Người già uống, người trẻ uống, đàn ông uống, đàn bà cũng uống, không phân biệt tuổi tác trên dưới, không phân biệt khách lạ người quen. Họ vừa uống rượu cần vừa đánh cồng chiêng, vừa múa hát tạo ra một không khí vui vẻ nhộn nhịp. Cuộc rượu cứ thể trôi dần lan tỏa, lúc sôi động, lúc lặng trầm. Họ uống thâu đêm đến sáng, “Uống cho con gà trống thèm khát phải gáy lên; uống cho ông mặt trời phải mỉm cười mở mắt”. Uống khi nào các ché rượu cần nhạt dần hương men, người uống rượu ngả nghiêng chếnh choáng. Uống, để cái khổ theo con ma rừng về núi, cái hiềm khích, hận thù theo con thú dữ lên non, để còn bạn, còn tôi và tất cả dân làng ngất ngây giữa không gian đất trời hòa quyện.

(Nguồn Báo Bình Định)